1
Rozbicie dzielnicowe XII w.
Księstwo połockie – Xw.
Olgierd i Kiejstut podzielili państwo. Olgierd – wschód (woj. wileńskie), Kiejstut – zachód (woj. trockie)
Struktura administracyjna
– Żmudź – księstwo żmudzkie
– woj. trockie
– Grodno
– woj. wileńskie
– woj. połockie – założone w 1504r. na terenie Krywiczów
– woj. witebskie założone w 1511r.
– woj. mścisławskie – jednopowiatowe
– woj. mińskie – założone 1505r, (wschodnie Polesie)
– woj. nowogródzkie
– woj. brzeskie – 1566r. – Brześć, Pińsk i Turów
Rozbiory od 1772r.:
I rozbiór RP – 1772, tereny rekordowe, 1mln 300tys – osób, największe miasta – Połock, Witebsk, Orsza, Mohylew
namiestnictwo: połockie i mohylewskie
II rozbiór – 1793 – tereny środkowej Białorusi, Mińsk, Nieśwież, Pińsk
III rozbiór – 1795
stan piśmiennictwa historycznego, układ rocznikowy, porządek chronologiczny, powieść doroczna, powieść lat minionych – autor
korzystał z latopisów kijowskich, ze źródeł, legend, podań, auorstwo przypisuje się mnichowi Nestorowi
1116 r – ihumen Sylwester dokonał redakcji powieści lat minionych
treść: dzieje polityczne ziem ruskich, badanie o praojczyźnie słowian, chrzest Rusi, ważna ze względu na o, że zajmuje się
etnogenezą Białorusinów: Krywicze, Dragowicze, Radymicze
Rogwołod – I książę – władający rogiem
córka Rogneda
książę Wsiesław Czarodziej
materiały na temat miast Białoruskich
źródło obce: Geograf bawarski
Konstanty Porfirogeneta, wzmianki o Krywiczach (Połock)
XII w: był ważny dlatego, że powstał wtedy latopis kijowski: wyprawy krzyżowe:
informacje o księstwie połockim, okres rozbicia dzielnicowego
latopis połocki chyba spłonął w 1812 r. w Moskwie
Język w okresie Rusi Kijowskiej: starocerkiewno-słowiański z elementami wschodniosłowiańskimi
wiek XIII – latopis halicko-wołyński
– walka książąt halickich z wołyńskimi
– ciężar przesunął się do dorzecza Wilemka(?)
kroniki krzyżackie w Lipsku (łacina, staroniemiecki), łupili miasta
Wiek XV
Kroniki
* latopis wielkich książąt litewskich, Lata 20-te, książę Witold
była to pierwsza próba sporządzenia historii, w Smoleńsku, powstał w otoczeniu biskupa Pawła Olszańskiego, dokumentacje
aktowe i proza
treść: autor opisuje wydarzenia od 1341r – śmierć Giedymicza a doprowadzenie do walk Jagiełły z Kiejstutem
odkryty w 1823, opisał go Ignacy Daniłowicz w Dzienniku Wileńskim
lata 30-te XVw., “Białoruski latopis 1446”
idea zjednoczenia ziem białoruskich, ukazał się też w XIX w. w Dzienniku wileńskim
w XVI – Kronika WKL i Żmudzkiego – wyraz budzenia się patriotyzmu
PALEMON – legendarny przodek litwinów
legenda o założeniu Wilna przez Giedymicza nawiązuje do historii Rzymu: żelazny wilk
Kronika Bychowca – od szlachcica A. Bychowca
pisana łacinką, lata 30-te XViw.
idee niezależności WKL, opis bitwy grunwaldzkiej
Augustyn Rotundus – był wójtem wileńskim
od 1551 był sekretarzem wileńskim, zwolennik j. łacińskiego
tłumaczenie na język łaciński statutu wileńskiego
znany jako poeta, polemika z protestantami2
“o wolności i niewoli” lata 50-te XVIw. – praca historyczna, przechowywana w Nieświeżu, fragmenty wykorzystane przez
kronikarzy niemieckich
Maciej Sterykowski – na początku spod Łęczycy, spędził czas w Witebsku, 1583 –
służył w garnizonie, choć był żołnierzem pisał prace historyczne, pewien czas spędził w słucku
dzieła: “o początkach sławnego narodu litewskiego …. z ruskiego”
“Kronika Polska, Żmudzka, Litewska i …”
Autopsje, kompilacja, kroniki polskie,
Aleksander Gwanini – włoch, komisarz witebska, kronika sarmacji europejskiej, Kraków, II połowa XVI w.
XVII – chronograf – przeróbki historii biblijnych itp. skrócona wersja, coś jak podręczniki
Wojciech WIJUK KOJAŁOWICZ – był znanym jezuitą, został rektorem Akademii Wileńskiej
powstają kroniki miejskie – zapisane przez mieszczaństwo, np. Mohylew po polsku ale mieszanie byli prawosławnymi
Białorusinami
F. Peprocki “Domowe wiadomości o księstwie Litewskim” – geografia, historia, począteki szlachty
Adam Naruszewicz – pochodził z Pińska, autor “Historii Narodu Polskiego”, krupniczów nazywa krywiczanami, wspomina o
książętach połockich
plemiona indoeuropejskie, plemiona bałtyckie, wspólnota etniczno-wyznaniowa, wielka wędrówka ludów 3 tys. lat temu
ocieplenie klimatu,
epoka brązu – rolnictwo i hodowla zwierząt, własność prywatna
zamiana matriarchatu na patriarchat
etnos – zbiorowość etniczna – od Bałtyku aż do Oki – plemiona bałtów
w okresie żelaza plemiona bałtyckie jeszcze dominują
Kwestia siedziby słowian – (teorie Odra-Wisła, Bałkany, Wisła-Dniepr)
Henryk Lomianski – słowian pociągała hydrografia, opuścili swoje ziemie przez najazdy gotów
V-IX w. źródła Jordanes, Prokop z Cyranei,
Wenedowie – na wschód od plemion Germańskich
Antowie – wschodniosłowiańskie
kolonizacja Białorusi – VI-VII wiek przez Słowian Oki
przesuwali się w pn. kierunku, dorzecze Niemna
Dniepr, Niemen – Dragowicze
przemieszczają się, napotykają bałtów
u Słowian była dobrze rozwinięta gospodarka i organizacja społęczna
wzajemne kontakty: 2 wersje: pokojowe lub konfliktowe (Słowianie palili grody bałtyckie, mieszanie słowian i bałtów (proces
slawizacji))
Teoria Walentina Szioliowa – słowiańskiego substratu
słowianie przejmowali np. obrzędy pogrzebowe (jagiełło leży głową na wschód), obkładanie kamieniami, kładzenie broni, ozdoby,
spinki, bransolety z głowami żmiji.
wspólny kult Kamienia, akanie, dziekanie
pd Białorusi – Dragowicze
pd-wsch. – Radymicze
pd.-centr – Krywicze
powieść lat minionych:
623/630 – państwo Samona
680 – państwo bułgarskie
IX – państwo wielkomorawskie
pierwsze wzmianki:
882 – Połock
980 – Turów
książę Rogwołod – władający rogiem, miał córkę Rognedę, o jej rękę starali się Włodzimierz i Jaropełk, Rogneda obraziła
Włodzimierza, on spalił Rogwołoda a Rognedę wziął za żonę
Włodzimierz miał 4 synów z Rognedą
Odrodzenie dynastii Rogwołodów
Połock – po Nowogrodzie i Kijowie
Breczysław – XIw. – był to okres rozwoju księstwa połockiego, Breczysław księciem połockim w latach 1003-10443
Breczysław – syn Szasława, chciał przejąć kontrolę nad Dźwiną
1021 – Breczysław wyprawił się na Nowogród, podporządkował Witebsk, potem Mińsk
Wsiesław Czarodziej – książę 1044-1101
“słowo o wyprawie Igora”
1067 – bitwa na Niemidzy
ks. połockie wzdłuż Dźwiny: Hersyka i Kukejnos
Wsiesław był utalentowanym wojownikiem
1065 – wyprawy na Nowogród i Psków
ujęty po klęsce przez książąt kijowskich
1067 – pierwsza wzmianka o Mińsku
1097 – zjazd w Lubeczu, Wsiesław nie został zaproszony
podział obszarów Rusi
XII – rozdrobnienie na księstwa: było ich 8, zaczęło się rozwijać księstwo mińskie
książę miński Glebiński stoczył wojnę o księstwo Turowskie
1120 Mścisław ruszył na Połock
księstwo Turowskie założone przez Dregowiczów
988 Włodzimierz osadził tu Świętopełka, który ożenił się z córką Chrobrego, Świętopełk chciał objąć tron w Kijowie
XVI – Książę Jerzy Jarosławicz dokonał próby uniezależnienia się od Kijowa i 10 dni książęta kijowscy oblegali Turów
1162 traktat pokojowy
nie było scentralizowanego państwa
Radymicze
984 podbicie przez książąt kijowskich
zbiór danin – punkty, pogosty lub grodziska
smoleńsk w XVI w. miał swoją dynastię
zachód – wzmianki o miastach, plemiona bałtyckie, kolonizacja na tych terenach jako ostatnie, ok. X-XIw.
sytuacja w księstwie grodzieńskim, brzeskim
przełom XVI i XVII zmienił życie w tym okresie
Połock – do 1216
książę wołodzie – wiaczka
1201- krzyżacy zakładają rygę, pozbawiając Połock dostępu do morza
1084 misjonarze potem zakładają Rygę, chrystianizacja
1202 – zakon kawalerów mieczowych
1203 rozpętała się wojna, oblężenie grodów, Wiaczka palił grody
1209- krzyżacy
1210 – podbój połocka przez krzyżaków, Połock rezygnuje z ziem w dolnym brzegu Dźwiny
1216 – Wołocze (Wołotsza) zbiera ziemie, ale umiera
Połock, założono diecezję katolicką
1229 – źródło historyczne, gramoty prawne: gramoty smoleńskie, umowy miedzy miastami a Rygą o handlu
USTRÓJ
Przełom X i XI w książę – władza polityczna i sądowa, zbieranie daniny, przeprowadzał zbiór podatków i innych świadczeń, okres
monarchii patrymonialnej, wspólne dzedzictwo księcia
parlament: rada bojarska, Breczysław nie rządził sam, rządził z mężami
sagi skandynawskie (sagi o wikingu Ejmundzie)
narada z wiecem (prototyp samorządu, podejmował decyzje, w Połocku odgrywał bardzo ważną rolę)
W Połocku wiec kontrolował władzę, nawet dymisjonowanie książąt
RAD – umowa
mieszkańcy Połocka i Drucka kilka razy wygnali książąt, wiec miał swoje wojsko
1086 wiec Połocka zażegnał konflikt pokojowo
Drużyna – składała się z mężczyzn, była starsza i młodsza
tworzyli warstwę monarszą, bojarską w XI w. mamy do czynienia z rozwojem aparatu państwowego
Tysięcznik – dowodził wojskiem
celnicy, klucznicy,
GOSPODARKA
cała własność ziemska znalazła się w rękach panującego
feudalizm – wasalne zależności, zberanie danin
wotcziny – dobra dziedziczne
pomiestie – dobra użytkowe
Rolnictwo
gospodarka wypaleniskowa zamieniona na 2 lub 3-polówkę
osobiście wolni chłopi – smerdowie4
niewolni chłopi – cierez i chałupy
Jeńcy – trafiali do czeladzi itp.
XII/XIIIw – warstwa ludności zależnej – zakupani
miasta IX-X wiek – dynamika rozrostu
Połock 10tysięcy osób, Nowogród, Kijów
XI w. -12 miast
XII – 18
XIII – 35
zakładano na miejscu starych grodzisk, dopływy dźwiny, ośrodki plemienne
sieć rzeczna: Dźwina, Niemen, Dniepr (handel)
import:
z Kijowa: ozdoby,
z bizancjum: amfory
ze wschodu: fajans, tkaniny
z zachodu: metale, broń
eksport: miód, futra, smoła, len,
chrywna – złote, srebrne sztabki
Chrystianizacja ziem białoruskich
oficjalna data chrztu 988r
wproadzone chrześcijaństwo przenikało na te tereny już w IXw., Xw. górne warstwy, dwory książęce, grody, miasta,
sagi skandynawskie
Połock Xw. – misjonarz Torbald Wędrownik
988 on przybywa do połocka, książęta przychylnie nastawienie do chrześcijaństwa, w 1000r. Torbald umiera
Izasław, syn Włodzimierza i Rognedy w Zaslawiu pod Mińskiem był wybudowany klasztor
koniec Xw. – Turów – był zabity misjonarz Dionizy
struktura ukształtowania się biskupstwa – 1005rok
II biskupstwo – Turów – XIIw.
w Połocku w XIw. została wybudowana cerkiew przez Wsiesława Czarodzieja na terenie I cerkwii
na początku XIw. Breczysław wybudował cerkiew
3 cerkwie: Kijów, Nowogród, Połock (sobory sofijskie)
Gleb lub Jaropeł zaprosili budowniczych z polski, już w XIw., w XIIw. w Połocku były 3 cerkwie, Grodno – 5
ludność wiejska była ludnością pogańską
Sprawy polityczne/Powstanie WKL
– okres dramatycznych wydarzeń
– na terenie Białorusi istniało 20 księstw (najważniejsze – Połockie)
– pojawienie się zakonu krzyżackiego na tych terenach, cystersi, dobrzyński
– prusowie- plemię zachodniobałtyckie
– 1226 – krzyżacy sprowadzeni przez Konrada mazowieckiego
– 1236 – Litwini rozbili wojska krzyżackie
– Państwo dobrze zorganizowane, nie zadłużone, rycerze wedrowni, zakonnicy, machiny oblężnicze, graniczyli z Pomorzem,
Mazowszem, Dorzeczem Niemna
książę nowogrodzki – A. Newski ożenił się z księżniczką połocką
bitwa nad Newą – walczyli także mieszkańcy połocka
w literaturze rosyjskiej – okres MONGOLSKI
mongołowie rozgromili Bułgarów w 1240
wkroczyli do Kijowa, kiedy wracali to jedynie zahaczyli o Białoruś, na Białorusi NIE BYŁO panowania mongolskiego
Krzyżacy, mongołowie – strach
nowe organizacje państwowe na Białorusi
Kontakty między Litwinami i Białorusinami
1201 a 1236 Litwini działalność militarna, łupienie ziem sąsiednich
Litwini nie posiadali w połowie XIIw. organizacjia państwowej – wyprawy litewskie sprzyjały koncentracji władzy w ręku kilku
rodów
nie wiadomo kiedy powstało WKL
założyciel, książę Mendog w 1219 zawiera umowę między Danielem i Warilkiem
1238 – Mendog zostaje po raz pierwszy wymieniony jako władca Litwy
Mendog znajduje schronienie w Nowogródku w 1246 podobno się ochrzcił5
lata 40-te – stolica: Nowogródek, księstwo to było tworem młodym na lewym brzegu Niemna
Był to teren dobrze ukształtowany geograficznie, tu ukrywali się uciekinierzy, Mendog wrócił na Litwę
1251 Mendog przyjmuje chrzest w Rydze, otrzymał protekcję papieża
1253 koronacja Mendoga i jego żony
zawiera sojusze, w 1261 rzuca chrześcijaństwo
1263 jesień – ginie, Mendog popełnił błąd, jego żona Marta umarła, wysyła gońców do siostry żony – porwał ją od męża i grupa
najemników zabiła go
ks. Treniota(?) – zagarnął władzę
ks. Tuwcinil (?) – ożenił się z córką
ks. Wojsiad – 1264/67, syn Mendoga, ochrzcił się i przy pomocy księcia halicko-włodzimierskiego rozprawił się z innymi
1269/82 – Trojden WKL, wojny o grody i miasta dorzecza Niemna
1283 -Krzyżacy pokonali Jadźwingów, od tego roku zaczynają najeżdżać na Litwę
1295/1315 Witenes WKL, Połock – książę litewski przekazuje władzę abp ryskiemu
1307 – dołączenie Połocka do Litwy
książę Giedymin 1316-1347 – Witebsk do 1318, Olgierd -> syn: Jagiełło (żona Marta)
Giedymin i Kiejstut (=> Witold)
1325 ks. Lubert ożenił się z księżną wołyńską (Wołyń do Litwy)
książęta litewscy nie narzucali swojego systemu – Połock miał prawo samodzielnych układów, jednostka ta była autonomiczna
1338 – ks. połoccy i ruscy. biskup podpisał umowę z zakonem krzyżackim
ruskie wzory organizacyjne:
wielki książę – hospodar
zarząd gospodarstwa – civun – zarządca
starosta – namiestnik, zbierał daniny
horodniczy, kasztelan, klucznik, diak
polityka tolerancji – 1317 – metropolia w Nowogródku
1325 – Franciszkanie w Wilnie
1322 do Papieża Jana XXII o chrzest Litwy, ale opozycja papieska i prawosławna nie zgodziła się
1325 małżeństwo Aldony, córki Giedymina z Łokietkiem
Po śmierci Giedymina: Olierd i Kiejstut od 1342 – diarchia: 2 książąt i władza kościelna
Kiejstut: żmudź, Powołże, Grodno
Tereny białoruskie
1349 – Kazimierz Wielki i ks. litewscy, walka o Halicz
1362 – Olgierd skończył z walką ze Złotą Ordą (?)
sine wody, zajął Podole i Kijów, konflikty między Twerem a Moskwą, 3 wyprawy
1370 – Olgierd umiera, następcą Jagiełło
1381 – bunt ks. Andrzeja, poparli go bracia i Dymitr Moskiewski
1380 – Jagiełło poparł Macieja, Kulikowe pole
1382 – Jagiełło udusił wujka, a Witold uciekł do Krzyżaków
1382 – odwet Witolda
1383 – układ między Witoldem a Jagiełłą
Konflikt z Moskwą
1345-1382 – Krzyżacy 92 razy najechali na te tereny
1385 – unia w Krewie
1398 – Witold obwołany królem
Witold sprowadził ludność tatrską i żydowską, chan Tocutarysz (?)
1399 – Krwawa porażka nad Worsklą, ginie Andrzej
1409 – Brześć, spotyka się Witold i Jagiełło
maj 1410 – posiłki Olgierda pod Grodnem
Polacy, Litwini, Rusini, Tatarzy
Witold – wielki książę, wielkorządca króla
Litwini: około 31,5tys., 18-jazda, 2 – piechota
51 chorągwi – wojska korony
40 chorągwi – wojska WKL
Krzyżacy: 21 tys jazdy, 11 – piechota6
unia w Horodle 1413 – podział administracyjny WKL, województwo wileńskie i trockie, ludność litewska stanowiła mniejszość
27.10.1430 – Witold umiera, wielkim księciem Świdrygiełło, urzędy dla szlachty prawosławnej
wojna domowa – lata 30-te XVw.
1432 – rządy obejmuje Zygmunt Kiejstutowicz
Świdrygiełło ucieka na wschód
maj 1434 w Trokach, przywilej który zrównywał w prawach katolików i prawosławnych
1440 – Zygmunt zamordowany, okres pomyślny dla WKL
13-letni Kazimierz Jagiellończyk – WKL
1444 – Warna
bojarzy – pełnili służbę wojskową, pojawili się za Witolda, Wielki Książę mógł nadawać dobra czasowe, karmlienie – czasowo
użytkowe
szybkie tempo rozwoju gospodarczego, gospodarka folwarczno-pańszczyźniana
w wyniku popytu na zboże – większy zbyt
odkrycia geograficzne
prawo wywożenia produktów leśnych bez płacenia myta
smoła, drewno, węgiel
3,5 mln ludności Litwy
XVI – rewolucja, własność szlachecka zwiększa się, Wielka Własność ziemska
skład etniczny: Rusini, Litwini, pocz XVI: łączenie stanowisk,
próba walki z możnymi: Bona Sforza
Nazwy warstw szlacheckich w WKL
– kniaź
– pan (średniozamożna szlachta)
– bojarzy
I połowa XVI wieku, zespół dóbr wielkoksiążęcych
Bona sforza nie określiła płatności na rzecz hospodara
Zygmunt stary – dekrety – reforma agrarna, zainicjowała ją Bona, w latach 30-tych, przeprowadziła próbne reformy
– rewindykacja majątku wielkoksiążęcego
– wykup królewszczyzny
– wprowadzenie renty feudalnej i innych powinności chłopskich
– majątek dzielił się na 3 kategorie
– ulicówki – cała wieś wzdłuż ulicy
Zygmunt August
– reforma 1557, wykonawcą podkomorzy halicki
– włóka (?) – 21,3ha
– folwarki w dobrach gospodarskich – po 200-500ha
– ziemie dzielono na 3 równe pola
– wprowadzanie ulepszeń technicznych, trójpolówka, ozimina itp.
– reforma wyłóczna (?)
Do połowy wieku XV ludność chłopska zależała od Wielkiego Księcia, negatywne skutki dla chłopów (reforma), przenoszono ich
na gorsze ziemie itp.
Przywiązywano chłopa do ziemi
1447 – Kazimierz Jagiellończyk zobowiązał się, że do swoich dóbr nie będzie przyjmował zbiegłych chłopów, zakazał ich
przebywania w miastach
1529 – 10-letni termin ścigania zbiegłych chłopów
Wilno: prawo handlu z innymi miastami
kierunki handlu: Królewiec, Gdańsk, Ryga(=porty – b. wazna rola) na zachód, na zachodzie pojawiły się kantory Hanzy
Przełom XV-XVI – działała w Wilnie mennica – srebrne litewskie półgrosze
Zagadnienie parlamentaryzmu w WKL
– istnienie instytucji parlamentarnych
– rada książęca – 30-os. rada bojarska
– W XIV przy Giedyminie – narady
etapy parlamentaryzmu:
1413 – unia w Horodle
1447 – Kazimierz Jagiellończyk – przywilej zwoływania szlachty na sejm7
Na mocy tego przywileju hospodar potwierdzał przywilej szlachty do wyboru nowego władcy
Rada ta: utrzymywała kontakty dyplomatyczne, była instytucją zwierzchnią, składała się z urzedników, dostojników, starostów, w
skład rady wchodzili książęta udzielni
1492 – umiera kazimierz, zjazd w celu obrania wielkiego księcia, przywilej ziemski, szlachta domagała się ograniczenia władzy
wielkiego księcia, książę+rada – mieli rządzić
1506 – Wielki książę podejmował decyzje po naradzie z radą
1511 – Zygmunt August – rozporządzenie – namiestnicy – mieli przeprowadzać sejmiki: każdy wybierał 2 posłów na sejm
stara tradycja: każdy szlachcic mógł przyjechać na sejm
szlachta składała prośby i skargi, hospodar dawał odpowiedź
na przełomie XV/XVIw. – W WKL – miał przedstawicielstwo parlamentarne
sejmy odbywały się w Wilnie, Grodnie, Brześciu, Nowogródku
sejmy obozowe w czasie wojen
1569 – Unia Lubelska, nowy kształt państwa
sejm-sojusz lub sejm (nazwy)
od 1673 każdy 3 sejm miał odbywać się w Grodnie
uchwalano konstytucje sejmowe (osobne statuty dla RP i WKL)
Prawo
źródła: ziemskie, przywileje, przywileje wielkoksiążęce, traktaty handlowe
kodyfikację zapoczątkował w 1468 Kazimierz Jagiellończyk – Sudiebnik – zbiór przepisów sądowych
ukazały się 3 statuty litewskie: 1529, 1566, 1588
były spisane starobiałoruskim
związane z reformami ustrojowymi, które zmuszały do nowelizacji, niepójność systemu, cały czas trzeba było coś poprawiać
reformy administracyjno- terytorialne
– woj. wileńskie (Witold) i trockie (Olgierd) – 1413
– żmudź – ranga województwa
– ziemie aneksy: Poock, Witebsk (podporzadkowane władzy w Wilnie, samorządne pod względem finansów, administracji, sądu)
dzielnice pograniczne:ziemia smoleńska, księstwa udzielne: Druckie, pińskie, słuckie
Na początku XVIw – księstwa
XVI reformy: województwa: 1504 – Połock, 1507 – Nowogród (pow. woiłkowski, nowogórdzki), 1511 Witebsk, lata 60-te Mścisław,
1566 Mińsk, lata 60-te brześć, wileńskie, trockie, żmudź, ok. 30 powiatów, żmudź – 28 włości
Do unii lubelskiej do WKL wchodziły Podlasie, tereny Ukrainy
reformy sądownictwa, poddanie całej społeczności tym samym prawom,
ziemskie i grodzkie sądy na wzór Polski
sąd grodzki – do spraw karnych, konflikty itp, wszystkie warstwy
sąd podkomorski – podziały ziemskie
1567 – powstanie oficjalnych sądów
1539 – pierwszy sąd ziemski powstał w Grodnie
1581 – WKL – wprowadzono trybunał główny – składano tu apelacje od wyroków przez długi okres funckjonowały tu sądy
chłopi którzy zam(…) królewszczyznę – odwołania do sadu referendowskiego
Stosunki z sąsiadami
Tatarzy – chan krymski, Tatarzy popierali Moskwę, najeżdżali ziemie Ukrainy, ale także białoruskie w latach 1474-1569
Tatarzy 75 razy najechali na te tereny, sięgali nawet do Wilna, Litwy
pod Kleckiem 1506 – ks. Gliński rozbił Tatarów
Moskwa – drobne konflikty już od XIVw., potyczki na granicy
umowa “wieczny pokój z WKL” – II poł. XVw.
Iwan III chciał podbić Połock, Witebsk, Smoleńsk
I wojna (potyczki na granicy) – 1492-1494 – po śmierci Kazimierza Jagiellończyka
Aleksander żeni się z Heleną, córką Iwana III
małe księstwa przechodzą na stronę Moskwy, WKL traci ziemie nad górną Oką.
1500 – nowa wojna, 4 lata, teoria Moskwy – III Rzym, Bitwa 1500 nad Wiedroszą, klęska WKL
1512-1522 – konflikt
1514- 80 tys. armia Rosyjska zdobywa Smoleńsk
8.09.1514 – bitwa pod Orszą, walna bitwa z Rosjanami, polskie posiłki K. Ostrowski i J. Tarnowski – dowodzili
1537 – ostatni konflikt z Moskwą8
w ciągu 40 lat, źródła informują o 13 najazdach rosyjskich, większość kończy się klęską
* kiepski stan armii
* pomoc strony polskiej miała charakter dorywczy
* brak opieki władz centralnych
Wojna o Inflanty
– wzajemna rywalizacja
– 1558-1583 – pomiędzy RP, Szwecją, Danią, Rosją o dominację w regionie
– Rosja chciała dostępu do morza
– interesy zubożałej szlachty
– Inflanty wspólmne condominium RP i WKL
– 1558 Iwan Groźny najechał tereny
– 1561 – Inflanty sekularyzowane przez G. Kettlera – ks. Kurlandii i Semigalii – lenno RP
– 1563 – Rosja zdobywa Połock
– 1577 – za panowania Stefana Batorego, ponowienie działań Iwana Groźnego, bunt w gdańsku, opanował(Groźny) te tereny aż
po Dźwinę
– 1579 Batory zdobył Połock
– 1580 – Wielkie Łuki
– 1581 – oblężenie Pskowa
– 1582 – rozejm w Jamie Zapolskim
Unia w Krewie
* wzajemne płaszczyzny wzywające WKL do RP
* wzajemne zagrożenia (zabezpieczenie granic przed Krzyżakami)
* lata 80-te XV w – wielkie problemy WKL
* 1381-82 – Witold i Jagiełło – wewnętrzny konflikt – Jagiełło przez zdobycie korony RP chciał wejść do grupy monarchów – lepsza
pozycja
* 1382 – umiera Ludwik węgierski, widmo bezkrólewia – zazd w celu obrania króla
* opcje: kandydat opozycji Siemowit IV Mazowiecki, Wilhelm III Habsburg i Jagiełło
* szlachta chciała rozszerzyć swoje wpływy
* bojarzy dążyli do zapewnienia sobie ekonomicznych przywilejów – jak szlachta w Polsce
* inne warstwy. kościół katolicki chciał rozszerzenia chrześcijaństwa na wschód; mieszczaństwo
* sprawy terytorialne: Polska – straciła Pomorze, Śląsk, Grody Czerwieńskie
* 1384 – poszukiwanie wzajemnego porozumienia
Siemowit: Mazowsze do Polski
jednak zwyciężyła opcja Wielkiego Księcia Litewskiego
Do Krakowa przybywa Jadwiga
wschodni sąsiad – Wielkie Księstwo Moskiewskie
matka Jagiełły – umówiła się z Dymitrem Dońskim, że Jagiełło weźmie jego córkę za żonę i przyjmie prawosławie, ale on nie
chciał, bo prawosławie nie uratowałoby WKL, dlatego Jagiełło odrzucił chrzest ze wschodu
16.10.1384 – Jagiełło przygotowuje się do wyjazdu
projekt małzeństwa z Siemowitem odrzucono
wiosna 1384 – koncentracja wojsk, Siemowit chciał zdobyć Kraków
Krzyżacy – przeciw unii, sprzymierzyli się z Siemowitem
3.10.1384 – akt o współdziałaniu
Krzyżacy jednak za długi Siemowita anektowali jego ziemię
należy wspierać misję chrześcijańską
grudzień 1384 – porozumienie między Polską a Mazowszem
styczeń 1385 – na Wawelu Świdrygiełło i posłowie
czerwiec – zjazd szlachty
lipiec/sierpień – spotkanie Siemowita z Jagiełłą w Wilnie, dla Siemowita – nabytki na Rusi
Unia
– personalna: Jagiełło: małżeństwo z Jadwigą i korona, chrzest katolicki, aplicare – połączenie WKL z RP pod panowaniem
Jagiełły
– 1387 – przywilej stanowy dla bojarów – gwarantował pełną własność dóbr dziedzicznych, zniesiony obowiązek służby wojskowej
sytuacja polityczna po Unii
1389-90 – Witold podjął próbę przejęcia władzy
1391-92 – walka między Jagiełłą i Witoldem
1392 – ugoda w Ostrowie – kompromisowe porozumienie, Witold namiestnikiem na Litwie
idea inkorporacji w WKL nie cieszyła się popularnością
1399 – Jadwiga umiera, bitwa z Tatarami nad rzeką Worsklą – krwawa, wielu zginęło np. ks. Andrzej, starszy brat Jagiełły, Witold
uciekł9
1401 – unia wileńsko-radomska – przyczyny: klęska nad Worsklą, w odrębności Litwy – magnus dux – Witold, supremus dux –
Jagiełło, najwyższy książę
1413 – unia horodelska: samodzielność istnienia Księstwa w razie śmierci Witolda
– rozszerzenie przywilejów na bojarów, adaptacja herbów bojarskich przez 17 rodzin katolickich szlacheckich
Dynastia Giedyminowiczów
Podział terytorialny na województwa
zakaz piastowania urzędów kasztelana i wojewody przez nie-katolików
1429 – Witold chciał przejąć koronę królewską, ale w 1430 Witold zmarł
nowy etap stosunków
politykę Witolda kontynuował Świdrygiełło
unia zerwana
1432 – Zygmunt Kiejstutowicz – obalił rzady, wznowił unię
1434 – bojarom nadany przywilej, zrównanie szlachty prawosławnej i katolickiej w przywilejach
1440 – zamordowany Wielki Książę Zygmunt, Kazimierz Jagiellończyk ogłoszony Wielkim Księciem
1444 – Kazimierz obejmuje tron polski
1484 – Wielcy książęta moskiewscy – ogłaszają się książętami wielkoruskimi
Konflikty
1495 – Aleksander + księżniczka moskiewska Helena
1497 – bitwa z Mołdawianami
1499 – unia wileńska, powtórka horodelskiej (wspólna elekcja, obowiązek udzielania pomocy wojskowej)
1501- unia w mielniku (wspólna elekcja, zjednoczenie, pomoc, jedna moneta)
1500 – druga wojna z Moskwą, klęska nad Wiedroszką, umiera Jan Olbracht, Aleksander królem
dążono do unii realnej, ale były to unie personalne, pominięto kwestię inkorporacji
Unia lubelska 1569
– możni i panowie rady – podejmowali decyzje
– magnaterii zależało na samodzielności WKL
– poł. XVI – wojna z Rosją
– 1558 – o Inflanty
– szlachta dopomina się o zawarcie związku z RP
– sejm obozowy pod witebskiem
– unia dla obrania jednego władcy, sejmu i prawa
1560 – pogorszenie sytuacji, utrata Połocka
1563 – przywilej o równouprawnieniu prawosławnej szlachty
1569 – oligarchowie potajemnie opuścili obrady, w czerwcu unia, RP obojga Narodów
Zygmunt August
co dawała:
* możliwość swobodnego (…) dóbr
* nie prowadziła do przyjęcia kultury polskiej
XVII – unia ze Szwecją
1655 – Kiejdany, unia (1)134 możnowładców na czele z Radziwiłłem
król szwedzki wielkim księciem litewskim
Unia Lubelska
– zbliżenie
– róznice w prawie, WKL – 3-krotnie skodyfikowano prawo, struktury wielkiego księstwa litewskiego
– struktura urzedów – sejmik generalny, szlachta WKL, wstępne postanowienia, instytucje o charakterze parlamentarnym
– konwokacje wileńskie
Funkcje:
– generalny zjazd, pilne potrzeby, czyli podatki
– za Batorego odbyło się jedynie 15 konwokacji
Instytucje
róznice w funkcjach sejmików, czasem zwoływano bez zgody króla
monarchia stanowa -> demokracja szlachecka
magnaci – kumulowali władzę
1528 – spis szlachty zobowiązywał do służby wojskowej, magnaci – 30% sił zbrojnych, stanowili ułamek
łączenie urzędów – np. Michał Radziwiłł10
rady: Chodkiewiczowie i Wołowiczowie1564-69 – zgromadzili 12 urzedów w rodzinie
lata 80-te, 90-te – zmiana układów, władzę przejmuje rodzina Sapiechów – urzedy wojewodów, kasztelanów, chcieli zerwać unię i
na tron wprowadzić swojego przedstawiciela
1700 – szlachta pod dowództwem Ogińskich rozbija Sapiechów
w WKL istnieją odrębne instytucje/struktury:
– trybunał litewski 1581
– sąd konstytucyjny
– własny skarb i wojsko
podatki różniły się: w RP podymne – ilość kominów, w WKL – ilość dymów,
czynsz magdeburski
urzędy administracji powiatowej: ewolucja na model polski, horodniczy, koniuszy, leśniczy, drabina hierarchiczna, takie same
urzędy miały różne miejsca w hierarchii
urzędnicy ziemscy:
RP:
1. podkomorzy,
2. starosta,
3. chorąży,
4. sędzia
(w sumie 15)
WKL:
1. ciwuj
2. marszałek
3. podkomorzy
4. starosta
(w sumie 23)
podmiotowość WKL:
warstwy spoeczne, oganizacja władz, skarb, wojsko,odrębne prawo
Prawo: tendencja kodyfikacji prawa
XVI – prawo zaczyna być rozumiane jako podstawa ustroju
Europa
I. prawo lokalne zastąpione powszechnym (unifikacja prawa na podstawie zwyczajów)
II. systematyzacja, racjonalizacja współczesnego prawa
III. rozwój nauk prawa, wpływ myśli współczesnej na kodyfikację
prawo rzymskie – w Niemczech koniec XVw. – Trybunał Rzeszy stanowił prawo rzymskie
Francja – kodyfikacja trwała
Węry – projekt kodyfikacji prawa zwyczajowego Stefana Werbaczy
1520 – sejm bydgoski – kodyfikacja prawa
po 1534 – zaniechano kodyfikacji
WKL wyprzedziło RP w kodyfikacji
źródła prawa:
– lokalne ziemskie przywileje
– traktaty
– prawo zwyczajowe
1468 – sudiebnik Kazimierza Jagiellończyka, zbiór przepisów sądowych
przekształcenie wolnych chłopów w zależnych
regulacja sporów o ziemię
tu znalazła się definicja przestępstwa
XVI w. – Dynamika kodyfikacji
od 1527 – 1558 dokonano trzykrotnej kodyfikacji systemu prawnego
I statut – 1529 A. Jagiellończyk
1514 – szlachta chciała kodyfikacji w odpowiedzi hospodar postanowił dać im prawo
projekt statutu 1522
autor – nie wiadomo, T.Czacki mówi, że dokument powstał w otoczeniu Olbrachta Gonsztolda
projekt – dr Jerzy
1522-25 – drukarnia w Wilnie
źródła statutu – prawo zwyczajowe, przywileje wielkich książąt11
potwierdzenie: z prawa polskiego zakaz myt, z prawa sasko-magdeburskiego: 2 świadków przy testamencie, zbiorowa
odpowiedzialność, kara śmierci za gwałt
był to pierwszy ogólnopaństwowy kodeks
12 rozdziałów
kodyfikacja: przestały obowiązywać przywileje, regulowała kompetencje organów państwa, zebrała normy prawne, gwarancje
procesowe
warstwy społeczne: nadany był wszystkim obywatelom
tu użyto słowa “szlachta”
Język: ruski, starobiałoruski, kancelaryjny, zawierał elementy ze starocerkiewno-słowiańskiego
1530-na łacinę
1532 – na polski
1587 – Lew Sapiecha pisał o konieczności spisywania prawa w ojczystym języku
II statut – 1566
wzorowany na przywilejach szlachty polskiej
1544 – Wielki książę wystawił prośbę o poprawienie statutu
Zygmunt August – 10 osobowa komisja złożona z 5 specjalistów prawa rzymskiego i 5 z prawa greckiego
bp żmudzki Jan Domański, Stan Grabryjałowicz, Paweł Ostrowicki, Macin Bołotkowicz, wójt wileński Augustus Rotundus
dr prawa – Piotr Rozjusz
zachował strukturę pierwszego
I -III pr. ustrojowe
– recepcja prawa bizantyjskiego
– jednolitość prawa dla wszystkich mieszkańców państwa
– ograniczenie władzy hospodara
– Wielki książę nie mógł stanowić prawa bez zgody sejmu
– przestrzeganie wolności praw
– urzedy zastrzeżone dla szlachty
– nieograniczona własność
– zakaz piastowania urzędów i dóbr przez cudzoziemców
– wprowadzono zas. funkcji sądów
1588 – III statut
Akt unii lubelskiej przewidywał wspólne prawo
W kancelarii wielkiego księcia – prace kodyfikacyjne
kanclerze i podkanclerze: Eustachy Wołowicz (?) i post nr 1 – Lew Sapiecha
1587 – warunek uznania Zygmunta III za Wielkiego księcia – zatwierdzenie statutu
na podstawie statutu można było się wykupić, głowszczyzna za zabicie człowieka
w zależności kogo się zabiło – więcej lub mniej – to wcześniej
statuty wprowadzły karę śmierci za zabójstwo
Statuty wynikały z:
– rozwoju gospodarki, kultury, oświaty
– dominacja szlachty, jej dążenie do uzyskania praw
– reformy (sądy, podział administracyjno-terytorialny)
– unia personalna z Polską
3 zręby prawne w WLK
1. 1588 – przetrwał do zaborów
2. konstytucje sejmowe
3. prawo magdeburskie
oddziaływanie statutów na kraje sąsiednie
– w Krakowie sporządzono tłumaczenie łacińskie
– rola prawa posiłkowego
– stutut obowiazywał na terenach przyłączonych do korony
– stanowił podstawę do kodyfikacji prawa w Rosji – 1649 – sobornoje ułożenie
Stefan Batory
– zahamowanie ekspansji moskiewskiej
– odzyskał Połock
– 1581 – oblężenie Pskowa
– uciekał przed swoją paskudną żoną do Grodna
I sza sekcja zwłok europejska w Grodnie,12
1582 – rozejm w Jamie zapolskim, w Grodnie przebudował zamek w stylu gotyckim na styl renesansowy,
leży na Wawelu
1587 – Zygmunt III Waza
– niepowodzenia w polityce zewnętrznej
– 1596 – unia w Brześciu
– wojna ze Szwecją -> 1605 – Kircholm
– wojna pochłaniała ogromne środki, tereny WKL były plądrowane
Władysław Waza
wojna 1632-34 – wojna z Moskwą -> Moskwa zaatakowała Połock, koniec wojny 1634 – pokój w Polanowie, względny okres
pokoju – kilkanaście lat
– dobre stosunki z magnaterią
– rektorowano cerkiew prawosławną
Gospodarka I połowy XVIIIw.
kolonizacja puszcz – XVIIw
gęsta sieć miasteczek: I połowa XVI: 120, II połowa – 300
miasteczka zakładane przez szlachtę, rola pośredników
zaludnienie: 4 mln ludności, Litwa: 1-1,5 mln Litwinów
reforma włóczna – zapoczątkowana przez Zygmunta Augusta
Rzekami transportowano towary (Niemen, zachodnia Dźwina, Dołgawa)
szlachta kupowała: sól, śledzie, wino, przyprawy
zjawisko negatywne: w Europie doszło do spadku cen za zboże, konkurencja rosyjska
europa zachodnia – system kapitalistyczny, a na wschodzie feudalny
wzrastały obciążenia chłopów, szlachta – konserwatywna, wyjałowienie gleb
niepomyślny dla finansów – nie krystalizował się system podatkowy
80% podatki bezpośrednie – np. podymny, pogłówny
kształt skarbowości miał wpływ na kształt wojska
magnateria -> własne wojska, buduje warowne bastiony (np. Bychów)
słuck – 4 pułki mieszczańskie
1592 – Nieśwież – zalecenie, aby każdy mieszczanin miał kusznicę, proch i kule
Powstanie Chmielnickiego – wojna kozacko-chłopska
konflikt magnacki z niższymi stanami
król chciał zwiększyć rejestr przed wojną z Turcją, magnateria nie chciała
1648 – powstanie, po pierwszych zwycięstwach rozszerzył powstanie na tereny białoruskie: woj. brzeskie, mińskie, mścisławskie,
powiat starodupski (to z moich własnych notatek ale wierzyć mi sie nie chce ;))
brak stałej armii w tym okresie, naprawa umocnień wokół Wilna
Janusz Radziwiłł – rozpoczął pacyfikację, zabrał się za Pińsk, zażądał wydania dowódców powstania,
miasto było drewniane -> całkowicie spłonęło
II 1649 Powstańcy wypuścili Turów
u Radziwiłłów było dużo najemnych Niemców
17 VII 1648 bitwa pod Łojewem
osłabienie było na rękę Moskwie (rządził car Aleksy)
IV 1653
Rosja 90 000armii
wojna pomiędzy RP i Rosją 1654-1667
wojsko litewskie – 20 000
nie wzmocniono załogi w Smoleńsku, nie było umocnień, brakowało żywności
lato 1654 początek wojny
X – wojska rosyjskie wkroczyły do Pińska
VII 1655 Rosjanie zdobyli Wilno
polityka okupacyjna:
– uznawano okupowane przez Rosję tereny za prowincje rosyjskie
– zarządzał prikaz
– władzę sprawowali wojewodowie
– “polowanie” na rzemieślników
– polityka wyznaniowa: antysemityzm, antykatolicyzm, antyunityzm
– rejestr: księgi jenieckie
– wywożono do Rosji kowali, rusznikarzy13
– 1660 – zbrojownia na Kremlu – 60 rzemieślników litewskich
1655-1660 wojna ze Szwecją
od 1656 – II etap wojny
– rozruchy w Rosji -> dochodzi do rozejmu
w I okresie:
– zagłada ludności
– 1655 – tzw “morowe powietrze” – zaraza ludności
– dochodziło do aktów kanibalizmu
1658 Rosjanie wznowili wojnę
1660 – przełom
hetman Sapieha i Czarnecki pokonali Rosjan którzy wtedy zaczęli wycofywać się z Białorusi
szlachta próbowała na poczatku współpracować z Rosjanami
wojsko Pokłońskiego -> Białoruscy kozacy
1655 przeszedł na stronę Rzeczpospolitej
trafił do niewoli, 1661 – zmarł
na terenach białoruskich okupowanych rozwinęła się partyzantka
1656 partyzantka we wszystkich regionach, próba opanowania Mińska
odwet – oddziały karne
l.60 – 1661 w Mohylewie powstanie antyrosyjskie – ludność wybijała rosjan
1664 – koniec wojny
1667 – pokój w Andruszowie pod Smoleńskiem
w latach wojny WKL straciło w sumie 50% ludności, w niektórych województwach było to ponad 70%
tania moneta – beratynki
Wojna północna 1700-1721
Koniec XVII wieku państwo bałtyckie – plan podziału ziem szwedzkich
napad na szwedzką Rygę (August II) -> miał poparcie szlachty
partia proszwedzka (Sapiechowie) i prorosyjska (M. Wiśniowiecki)
1706 – szwedzi zajęli Białoruś, spalili kilka miast, zniszczenie zamków
1708 – działania na Ukrainie
bitwa pod wioską Leśna – Rosjanie rozbili Szwedów
1716 – niekorzystne warunki wojska WKL – 7 000
sejm w Grodnie
1719 – wojska rosyjskie opuściły tereny Białorusi
1721- pokój w Nystad
1708 – Witebsk, Mohylew zniszczone
1700 – 2,2 mln ludności, 1717 – 1,5 mln ludności
Reformacja na Białorusi
wiele źródeł: przemiany społeczne i polityczne w Europie, rozpad struktur feudalnych, laicyzacja nauki i obyczajów, wzrasta
zainteresowanie humanizmem – antropocentryzm, koncentracja na człowieku, kult antyku grecko-rzymskiego, odrodzenie języka
łacińskiego, współistnienie łaciny z językami narodowymi, zjawisko mecenatu –
ruch reformacyjny – odnowy kościoła
msze w języku narodowym
luteranizm, kalwinizm, anglikanizm
1517 – M. Luter – przeciwko odpustom, protestantyzm od słowa protest przeciwko uchwale zakazującej przejścia na luteranizm
Bona Sforza – dzięki niej na terenie RP włoski renesans
kontakty z Polskę i Prusami
sekularyzacje dóbr kościelnych
rozdawnictwo dóbr – w taki sposób pozyskano Litwinów
protestantyzm: praca, nauka o predestynacji – każdy od razu jest przeznaczony albo do zbawienia, albo do potępienia
Dynamiczny rozwój folwarków14
Miasta: dążenie do samodzielności, symbol białoruskiej epoki odrodzenia: Franciszek Skoryna – założył pierwszą drukarnię, w
czeskiej pradze – wydał 23 księgi Starego Testamentu, on robił komentarze w Biblii, co było nie do pomyślenia przez cerkiew
prawosławną – uważano to za herezję
Mecenat – F. Skoryna – wspierało go zamożne mieszczaństwo wileńskie
studiował w Krakowie, potem przeniósł się do Pragi, w Padwie otrzymał tytuł doktora medycyny
podróże zagraniczne – stąd też reformacja,
popularna instytucja edukacyjna – kształcenie się w europie zachodniej
wyjeżdżali do: Akademia Krakowska, prawie 500 osób z WKL, przedstawiciele możnych rodów
w połowie XVI wieku liczba studentów z WKL zmniejszyła się bo założono Akademię w Królewcu, a potem w Wilnie
wyjazdy do Wittenberga, Lipska, Frankfurtu, Bazylei, Sieny, Bolonii, Padwy
Protestantyzm na Białorusi
– lata 20-te XVIwieku – luteranizm religią obowiązującą w Prusach
– połowa lat 20tych XVI w – głoszono nauki Lutra
– 1527 – synod w Wilnie – decyzja o zwalczaniu herezji luterańskiej
Synod w Gnieźnie
lata 20-te, 30-te – zygmunt III zakazywał nauk w Wittenberdze
– pojawienie się parafii luterańskich w dużych miastach
– nowy okres dla rozwoju protestantyzmu: władza Zygmunta Augusta
– pojawili się luteraniści: Stanisław Repogcenalas (?) – pierwszy traktat
– Abraham Kulweć – studiował za granicą, miał kolekcję książek heretyckich w języku łacińskim, hebrajskim, greckim
– 1543 – napisał list do Bony Sforzy
– pojawił się pierwszy luterański katechizm
– gminy luterańskie: Kowno, Żmudź (10% – luteranie)
– Wilno, w Słucku za sprawą rodu Olelkowiczów rozprzestrzenił się luteranizm
1562 – Rosjanie zdobyli Połock, tamtejszy kler cieszył się, że zostanie wyzwolony od luteranizmu
rozprzestrzenianie się w wiekach: XVII, XVIII, XIX
Fale
Rada konrystenialna (?) na czele superintendent
zbierał się synod
Dzięki ofiarom – zbory rozwijały się
okres rozwoju innych nurtów, w tym kalwinizmu
kalwinizm – przyjmowała szlachta, na Kalwinizm przechodzili Chodkiewiczowie i inne możne rody
antytrynitaryzm
adaptowanie protestantyzmu do rozwoju WKL
– chęc zerwania z katolicyzmem
– budowa państwa
– zerwanie z Polską
1553 – Radziwiłłowie porzucili katolicyzm
Mikołaj Radziwiłł Czarny – studia w Wittenberdze
wybudował zbór w Brześciu
Arianizm – żywiołowy charakter, lata 60-te XViw., gminy ariańskie – Nowogrodczyzna
Piotr z Goniędża (?) – 1556 – ksiązka przeciwko dogmatowi Trójcy Świętej, Radziwiłł czarny kazał spalić tą książkę
1558 – synod w Brześciu, poglądy Piotra skrytykowane
reformacja – wewnętrzne spory
1594 – Józef Namysłowski – podręcznik dla szkół protestanckich
1618 – antytryniatrze w Nowogródku
A. Lulweć – szkoła protestancka
szkółki kalwińskie – 1613 – K. Radziwiłł – szkoły przy zborach, A. Wołowicz – 1594 – nakaz by chłopi oddawali dzieci do szkół
Drukarnie przy zborach
Brześc 1573 – wydano Biblię brzeską
Nieśwież – wydrukowano kalwiński katechizm
Szymon Brudny – należał do ideologów arianizmu, krytyczna edycja nowego testamentu
Wasilij Tepruski – z województwa połockiego, założył drukarnię, przekładał Nowy Testament15
1572 – 73% senatorów z WKL to protestanci
koniec XVI w – 200 zborów
1573 – Akt Konfederacji warszawskiej – wolność dla innych wyznań
1551 – Zygmunt August wydał akt przeciw heretykom
Stefan Batory – popierał Jezuitów, sieć szkół jezuickich
1596 – 800 studentów
30 % na AK to nie-katolicy
zapisywano w testamentach czy oddawać dzieci do szkół jezuickich
1581 – publicznie spalono w Wilnie heretyckie książki, burzono zbory kalwińskie
1632 – zakaz budowy zborów kaliwńskich
kościół jezuicki – pierwszy pomnik barokowy
Zygmunt III
Lew Sapiecha – z prawosławia na protestantyzm a potem na katolicyzm
zbliżenie protestantów z prawosławnymi
1591 – sierpień – Mikołaj Radziwiłł sierotka donosił, że w Wilie lud buntuje się
heretycy-przedstawiciele innych wyznań
I poł. XVII w – 150 rodów przyznawało się do kalwinizmu
– fiasko utworzenia religii państwowej
– działania jezuitów
– koniunkturalizm szlachty
– częste wojny z Rosją, Szwecją, Prusami
– przejawy nietolerancji
1667 – umiera Trocki
1657 antytrynitanie musieli opuścić kraj
1673 – nie-katolicy nie mieli prawa do tytułów szlacheckich
1668 – zabroniono przechodzenia z wiary katolickiej na protestancką
Rosjanie zamykali zbory
1696 – 50 zborów
bastion protestantyzmu – Słuck
120 rodów szlacheckich XVIIIw
48 zborów protestanckich
status WKL
sejm 1773-1775
– wprowadzono radę nieustającą
– powstanie Komisji Edukcaji Narodowej – Ignacy Messerski – biskup wileński – rozwój szkolnictwa
lata 80-te – sytuacja międzynarodowa
Gospodarka
myśl ekonomiczna – fizjokratyzm (Francois Quesnay), najważniejsze źródło bogactwa: rolnictwo, ale chłop ma być wolny
ścierali się z merkantylistami, którzy chcieli rozwoju handlu, manufaktur
odgałęzienie, kameralistyka – państwo ma we wszystko ingerować, trzeba znieść poddaństwo, zapewnić chłopom opiekę prawną
stan posiadania: dobra królewskie, królewszczyzny, dobra duchowieństwa, latyfuncia magnackie
Połowa XVII w – wojna z Moskwą, pocz XVIII – wojna północna
oddawanie ziemi w dzierżawę/ pańszczyzna zamieniona na czynsz
stopniowe rozwarstwienie wsi, gospodarka wolnorynkowa
Paweł Brzostowski – zniósł pańszczyznę w swoich dobrach, podobnie Ignacy Massarski(Messerski?)
praca najemna
tendencje przywracania folwarku i pańszczyzny – Tysenhaus
– zwiększenie obciążeń chłopskich
– w II połowie XVIII wzrost koniunktury na zboże
fala niezadowolenia chłopskiego, bunty16
1789 Litwa, 1740-1744 Kryczew w dobrach Hieronima Radziwiłłła
na czele powstanie wójt
chłopów z pańszczzny przeniesiono na czynsz
innowacja w gospodarce
– przerzucenie się na ziemniaki
– koniczyna, sady (szklarnie i oranżerie)
Epoka oświecenia
okres stanisławowski
I połowa XVIII – projekty przy prowadzeniu reform
stronnictwa magnackie (partie)
Czartoryscy za Leszczyńskim – familia
ważna osoba; Kazimierz Czartoryski (kasztelan wileński)
Aleksander August Czartoryski – zbudował potęgę rodu – pieniądze, zwielokrotnił zyski
Fryderyk Michał Czartoryski – brat Aleksandra
Konstancja Czartoryska – matka Poniatowskiego
byli zwolennikami reform
Stanisław Poniatowski – dobudował podstawy familii, rozbudowa majątku
– Radziwiłłowie, Braniccy (stronnictwa hetmańskie)
Po śmierci Augusta III – kandydatura Branickiego na króla
Stanisław August Poniatowski
reformy:
– usprawnienie sejmu
– komisja skarbowa i sejmowa
– komisja wojskowa
– 1768 – wprowadzono budżet (ważne!)
budżet:
próbowano ujednolicić miary i wagi
pieniądze papierowe – okres insurekcji kościuszkowskiej
podskarbi: Antoni Tysenhausen
Rozbiór I 1772
– teoria spiskowa (Rosji, austrii, Prus)
– sprawa dysydentów (nietolerancja religijna)
– konfederacja barska
Rosja: województwo witebskie, połockie, mścisławskie
Rosjanie tworzą tu namiestnictwa np. mohylewskie czy połockie
Katarzyna II – dekret o wolności wyznaniowej, strefa osiadłości żydów
Jezuici do 1820r. funkcjonowali w Witebsku, Połocku, Mohylewie – mimo iż sam klasztor był skasowany przez papieża
Handel
Traktaty – niekorzystny z Prusami
1772 – kompania handlu morskiego
1784 – traktat z Rosją – pośredni dostęp do morza Czarnego (chyba)
Rody magnackie, porty: Gdańsk, Królewiec, Elbląg
70% eksportu zboża na Europę
import: sól, wino, ryby, przyprawy, jedwab
– oczyszczano koryta rzek
– kanał łączący Niemen, Prypeć i Dniepr
– kanał królewski: Bug z Piną(?) i Dnieprem
manufaktury
XVIII – na potrzeby mody
budowa huty szklanej w Waliboku(?) – Radziwiłłowie – mieli też własną manufakturę z dywanami
manufaktura w Mirze – fajanse, gobeliny
Radziwiłłowie – 23 manufaktury
bardzo ważny region grodzieński
Tysenhausen – założył kompleks pod Grodnem – pałac, manufaktury, domki dla rzemieślników
majątki Stanisława Augusta: Augustówek, Stanisławowo, Ponieman (?)