Magnuszewski
Literatura odrodzonego narodu
W Polowie XIX w. Zasadnicze stadium kształtowania się nowoczesnego narodu czeskiego było zakończone. Istniało już skonsolidowane społeczeństwo, które rozwinęło własne formy i instytucje życia kulturalnego. W porównaniu z pierwszą polową XIX wieku zmieniła się treść ruchu czeskiego. Już nie organiczna praca budzicielska stanowiła jego istotę, ale walka polityczna o osiągnięcie równouprawnienia narodowego i zapewnienie warunków wszechstronnego rozwoju. Wyłonił się konflikt między burżuazją a proletariatem. Literatura tego okresu odbijała tę złożoność sytuacji. Widoczna jest również dążność do odrobienia kulturalnych „zalęgłości”, do wyrównania kroku z rozwiniętymi literaturami europejskimi i uczestnictwa w ożywiających je współcześnie kierunkach.
Dążność ta uwieńczona została pełnym sukcesem na przełomie XIX i XX wieku. Z czasem wystąpiły dwa modele literatury: autonomiczny i zaangażowany.
MIĘDZY ROMANTYZMEM A REALIZMEM
Majowcy.
W stosunkach czeskich istotny zwrot spowodowało załamanie się absolutyzmu Austrii w 1860. Żywszym nurtem popłynęło Zycie społeczno-polityczne. Przywrócono znaczną część swobód obywatelskich oraz stworzono o wiele pomyślniejsze warunki rozwoju kultury narodowej. Na skutek wielu wewnętrznych nieporozumień powstały dwa stronnictwa staroczeski- skupiając sfery bardziej konserwatywne i młodoczesi- reprezentowali aktywniejsze mieszczaństwo, głosili hasła skrajnego libertynizmu.
Szkolnictwo nabrało wyraźnie narodowego charakteru, powiększyły się szeregi czeskiej inteligencji. Przedstawiciele literatury, muzyki i sztuki skupiali się w założonej w 1864 roku Umieleckiej besade. W 1862 powstał Teatr Tymczasowy, a kilka lat później rozpoczęto budowę Teatru Narodowego. Bujnie rozwijała się czeska prasa. Niemałą rolę odgrywały wtedy urządzane często uroczystości i masowe zjazdy, na których żywioł czeski manifestował swoja silę. Pojawiał się dwa almanach „ Lada Niola” Frica, która wyraźnie sugerowała chęć odejścia od konserwatyzmu. Następnym almanachem był „Maj”, był on przedsięwzięciem głównie młodych twórców. Skupił on przedstawicieli nowego pokolenia literackiego, nazwanego później majowcami, pokolenia, które wyznaczało ważny etap czeskiej literatury. Majowcy hołdowali ideom Wiosny Ludów, głosili hasła postępu demokratycznego dla wszystkich narodów. Głosili idee wolności jednostki i narodu, postulowali twórczość zaangażowaną w nurt życia społecznego i narodowego. W literaturze podziwiali przede wszystkim romantyków, Heine, Byron, Hugo. Spośród majowców największą popularnością cieszył się
Vitezslav Halek- kształcił się w Pradze, ale studiów nie skończył; był współredaktorem almanachu „MAJ” , pisal felietony i krytyki literackie do różnych czasopism. Jego liryczno-epickei poematy „Alfred” „Goar”- podejmują problematykę ogólnoludzką: rozdźwięk między idealem a rzeczywistością. Ich fabula obfituje w niezwykle momenty i perypetie, utrzymuje klimat romantyczny- cmentarze, katedry, klasztory i zamki. „Czarny sztandar” inspirowany podróżą na Bałkany. Duży wpływ na jego twórczość miał Gogol. Tematy czerpał głównie ze środowiska wiejskiego.
Jan Neruda- syn prostych rodziców, dzieciństwo spędził w środowisku biedoty. Poświecił się dziennikarstwu literaturze. Współautor almanachu „Maj”, zamieszczał swoje felietony również w innych pismach. Zetknął się z emigracją polską w Paryżu. Utrzymywał się z pracy literackiej. Debiutował „ Cmentarny kwieciem”. Był płodnym twórcą. Pisał lirykę „Ballady i romanse” oraz dramaty „Sprzedana miłość”. Cenny dział dorobku stanowi proza.
Adolf Heyduk- był przede wszystkim lirykiem, przypominał Halka. W swojej poezji wprowadził motywy cygańskie oraz słowackie. W wielu wierszach wyrażał swój patriotyzm. Tomiki: „Leśne zbiory”, W zaciszu, Zwiane liście.
Karolina Svetla- reprezentantka ówczesnej prozy, związana bezpośrednio z kręgiem majowców. Jej dorobek stanowią liczne opowiadania i powieści praskie oraz bogaty dział prozy o tematyce miejskiej. Zajmowała się tematyką wyemancypowanych kobiet („Podwójne przebudzenie”), uchwyciła ciężką atmosferę ścierania się dążeń jezuitów i wolnomularzy ( „Dzwoneczkowa królewna”), największe osiągnięcia ma jednak w prozie o tematyce wiejskiej ( „Cyganka”). Proza Svetlej jest artystycznie niejednolita, widoczne są koneksje z romantycznymi romansami,
Dążenie do stworzenia dzieła scenicznego wielkiego formatu nadal nie przyniosło osiągnięć. Żywy na scenie Teatru Tymczasowego kult Szekspira wywołał różnorodne, lecz powierzchowne naśladownictwa. Największym powodzeniem cieszyły się komediant. Egzamin męża stanu. W tym gatunku sukces osiągnął Ferdynand Franciszek Samberk, autor sztuk: Dom wariatów na pierwszym piętrze, Jedenaste przykazanie.
ALMANACH „RUCH”- GRUPA „LUMIRA”
W 1868 roku ukazal się almanach RUCH, jego autorów połączyły wspólne przeżycia patriotyczne, poeci RUCHU nie tworzyli zwartej grupy, należeli do niej :
Świętopełek Ćech, który głównie zajmował się tematyką narodową. Często podróżował. W bogatym dorobku ważny dział stanowią poematy alegoryczne osnute na tematyce historycznej np. Adamci. Alegoryczny charakter mają satyryczne poematy ‘Hanuman’ czy ‘Pravda’. Jego liryka była politycznie zaangażowana, a zwłaszcza ´Nowe pieśni’.
Jóżef Wacvaw Sladek- również jeden z czołowych poetów tego okresu. W 1877 roku objął redakcję czasopisma ‘Ludmir’. Znaczna częśc jego wierszy jest o tematyce miłosnej, występują też pogłosy pieśni ludowej. Jego zbiory to: Na progu raju, Dzwony i dzwonki, Pieśń skowronka. Najpopularniejsza poezja patriotyczna: Wiejskie pieśni i Czeskie sonety. Był tłumaczem.
Ludmirowcy dążyli do nadania literaturze czeskiej charakteru uniwersalnego. Ich krytyka literacka miała charakter interpretacyjno- opisowy. Twierdzi się, że twórczość ludmirowców jest przejawem procesu doganiania mieszczaństwa czeskiego mieszczaństwa Zaczodu. W sowjej ojczyńźńie grupa ta musiała walczyć o uznanie. Spór pomiędzy Ludmirowcami a ruchem narodowym Osveta rozpoczęła Eliska Krasnohorska.
Juliusz Zeyer- jeden z przedstawicieli lumirowców. W bolesnej konfrontacji rzeczywistości z ideałami przyjmował postawę duchowego arystokratyzmu, szukał ucieczki w sferze baśni, podań i mitów, owocem jest ‘Karolińska epopeja’. Wewnętrzne przebrania obrazują cykle ‘Z kronik miłości’ czy ‘Trojakie wspomnienia’ . Napisał także dwie powieści psychologiczne ‘Dom pod tonącą gwiazdą’ i ‘Jan Maria Plojhar’, oraz dramaty ‘Gniew Libuszny’, ‘Neklan’
MODERNIZM
W 1895 roku ogłoszono Manifest czeskiej moderny, autorom wspólny był skrajny krytycyzm, negacja i sceptyzm wobec rzeczywistości. Realizacja modelu sztuki i literatury uwolnionej od funkcji służebnej była jednak zadaniem trudnym. Daleko mniejsze znaczenie niż Manifest miały inne wystąpienia zbiorowe młodego pokolenia literackiego. Młodzi występowali przecie Vrchlickiemu i jego epigonom.
W poezji czeskiego modernizmu można obserwować wiele nurtów. Józef Świętopełek Machar o dnajmłodszch lat głosił wolnomyślne poglądy, był realistą a zarazem indywidualistą, kładł nacisk na stronę znaczeniową wiersza. Tomiki: Confiteor I-III, Cztery kręgi sonetów. Bogaty dział dorobku stanowią polemiki krytyczne i parodystyczne felietony, pisane z pasją i zaangażównaiem.
Przezwyciężenie realizmu dokonało się poprzez twórczość impresjonistyczno- nastrojową, w tym zaś rolę istotną odegrał Antoni Sova. Pierwszy zbiór poezji zawierał obrazki z życia miejskiego ‘Realistyczne strofy’. Intymna liryka Sovy pełna jest wewnętrznego napięcia, oscyluje pomiędzy tęsknotą a namiętnością. Podziw i radość z nieustającego misterium życia wypowiedział w zbiorze ‘Żniwa’. Reprezentuje on przede wszystkim impresjonizm.
Wacław Ignacy Jebavy- symbolista. Pierwszy zbiór poezji ‘Tajemnicze dale’ utrzymaney jest w pesymistycznej tonacji. W zbiorze następnym ‘Świtanie na zachodzie’ poeta uświadamia sobie cel transcendentalny. Następne utwory oznaczają zwrot ku ziemi, na której człowiek bólem i pracą wykupuje się od doczesności.
Najbardziej wytrwałym i konsekwentnym zwolennikiem dekadentyzmu był Jerzy Krasek, któ®y najpierw wystąpił jako prozaik pod znakiem realizmu. Jego dzieła to: ‘ Dusza gotycka’, ‘Legenda o melancholijnym księciu’. W liryce wypowiada życiowe osamotnienie, ból i marność ludzkiej egzystencji.
Wilhelm Mrstik wielbiciel realistów rosyjskich, przedstawiciel naturalistów czeskich. Najwyżej cenione są dwie powieści ‘Baśń majowa’ i ‘Santa Lucia’. Wspólnie z bratem napisał dramat ‘Marysia’.
Karol Maciej Capek-Chod- pierwsze jego utwory nawiązują do nerudowskiej tradycji. Powieści: ‘Turbina’, Antonin’. Pisał również opowiadania: ‘Pięć nowel’, Siłacze i słabeusze’. Zdradzał upodobanie do sytuacji paradoksalnych, akcentował wartości moralne i duchowe ludzi.
W okresie modernizmu znaczną rolę odegrała krytyka, a najwybitniejszą postacią tego okresu był Franciszek Ksawery Salda. Stał się rzecznikiem młodego pokolenia, pogląy i analizy z lat, gdy jego działalność krytyczna miała największe znaczenie, zawarte jest w zbiorze esejów ‘Walki o jutro’.
LITERATURA NIEPODLEGLEGO NARODU
MIEDZY DWIEM WOJANMI ŚWIATOWYMI
Przez cały okres międzywojenny literatura czeska pozostawała w stałym kontakcie z prądami i tendencjami współczesnej sztuki światowej.
POEZJA
Próbą zjednoczenia pisarzy socjalistów była orientacja Leva fronta. W poezji czeskiej silniej przejawiał się surrealizm, nie zawsze ściśle wedle zasad realizowany. Równolegle kształtowały się środowiska konserwatywne.
Piotr Kricka- nie przyznawał się do żadnej szkoły, jego pierwszy zbiór ‘Krzak dzikiej róży odniósł niezwykły sukces. Z przedwojenną formacją umysłowo-literacką związany był Otokar Fischer, który działał jako poeta i historyk, tłumacz i teoretyk teatru. Fascynowały go wybitne jednostki, podobnie jak w poezji taki i w dramacie, wycisnął piętno- modernistyczny indywidualizm i skomplikowana problematyka przezwyciężenia takiej postawy.
Stanisław Kostka Neumann- uwidoczniła go polemika z czeską awangardą, reagując na aktualne problemy, dążył do szeregu uogólnień myślowych, zawarł w nich wiele doświadczeń życiowych, w tym okresie pojawił się zbiór liryków ‘Miłość’. W czasach okupacji zajmował się tematyką ludową. Lewicowe przekonania przywiodły go w szeregi partii komunistycznej.
Jerzy Wolker-został komunistą z żarliwością młodego entuzjasty, należał do teoretyków sztuki proletariackiej, jego artykuł ‘Sztuka proletariacka’ odegrał ważną rolę w precyzowaniu i objaśnianiu programowych założeń tego kierunku- i tu pozwolę sobie na małą dygresje… dalej nie ma nawet sensu czytać, ostatnie wydanie książki to połowa lat ’70 więc tekst nie jest wiarygodny, po konsultacjach z koleżanką z bohemistyki stwierdzam że nie warto czytać rozdziałów dotyczących literatury współczesnej. 🙂
Jeśli ktoś koniecznie chce żeby to dopracować to proszę dać znać
