Po powtórnym objęciu dyrekcji teatru przez Bogusławskiego w roku 1790 zaczyna się objawiać na scenie narodowej coraz więcej dram tłumaczonych lub przerabianych z niemieckiego i francuskiego. Bogusławski wznawiał sztuki, które zyskały popularność w poprzednim okresie, jak Zbieg z miłości ku rodzicom Louisa Bernard – Croisi, Syn marnotrawny Trembeckiego według Woltera, Bewerlej itp. Wielkim podziwem cieszyły się sentymentalne dramy Merciera, największe sukcesy odniosła od premiery 23 października 1790 r. Taczka przedajacego ocet i musztardę, czyli Cnota w grubej łachmanie, wydana pt. Taczka occiarza we własnym przekładzie dyrektora teatru.
Spośród dram, które Bogusławski przerabiał i adaptował do najwybitniejszych należy Henryk IV na łowach, sztuka w 3 aktach prozą – wystawiona8 września 1792 nazajutrz po rocznicy elekcji Stanisława Augusta o wyraźnym ostrzu antytargowickim i antymagnackim: interwencja dobrego monarchy w obronie poddanych krzywdzonych przez niegodziwych zarządców i urzędników. Na plan pierwszy wysunął się wątek uwiedzionej przez niegodziwego arystokratę dziewczyny zgodnie ze schematem sentymentalnej powieści mieszczańskiej, opery komicznej i dramy, wyostrzył kontrast między cnotą w lepiance i niegodziwością w pałacach, terenem konfrontacji obu tych postaw uczynił las, oznaczający naturę, która zmusza do zrzucenia masek. Ukazał obłudę i nicość świata pozorów arystokratów i dworaków oraz siłę moralną i fizyczną prostych ludzi. Kiedy w Polsce zaczęły pojawiać się wpływy teatru niemieckiego, publiczność warszawska miała już okazję obejrzeć niektóre dramy i tragedia Schillera. Na początku lat 90 – tych n wszystkich scenach europejskich święcił triumfy niemiecki dramatopisarz August von Kotzebue, jest on twórcą nowej formy, wyrosłej z sentymentalnej dramy, ale o sensacyjnej treści i drastycznych nieraz obrazach i ujęciach. Monologi wewnętrzne i dialogi bohaterów pisane były prozą jakby przystosowaną do akompaniamentu muzycznego, często momentom największego napięcia towarzyszyła ilustracja muzyczna, stąd tez nazwa gatunku – melodramat.
Przed Sejmem Wielkim i w czasie jego trwania w okresie odnowy moralnej i politycznej narodu powstaje zapotrzebowanie na wielki temat tragiczny, zaczerpnięty z dziejów Polski. Pierwszą taką próba jest Zygmunt August Józefa Wybickiego [1783] nawiązuje ona do wzoru wolterowskiego, zwłaszcza do tragedii Rzym ocalony podejmującej popularny w teatrze europejskim temat spisku Katyliny. Zygmunt August oparty jest na motywie knowań możnowładcy [Kmity] przeciw monarsze. Watek polityczny splata się tu z miłosnym, skłonnością króla do Barbary Radziwiłłówny. Główną treść stanowią tu dyskursy o tematyce aktualnej zawierające w aluzyjnej formie potępienie anarchii magnackiej w XVIII oraz aprobatę usiłowań Stanisława Augusta mających na celu wzmocnienie władzy królewskiej. Tragedia Wybickiego ma być drugim obok Wojny chocimskiej Krasickiego próbą wskrzeszenia w literaturze polskiej wielkiej gatunków klasycystycznych. W początkach Sejmu Wielkiego powstała tragedia Niemcewicza w 5 aktach Władysław pod Warną, opublikowana dopiero w roku 1803 i wystawiona w Wilnie w 1804. podejmuje w zasadzie wzorzec bliski Racine’owi, wiąże jednak wątek miłosny z politycznym. Bohater tytułowy ukazany w roli sentymentalnego kochanka uwikłanego w miłość bez wzajemności wahającego się stale pełnego żalu do świata i melancholii, przypomina modny w XVII w. wzór werterowski, a nawet Szekspirowskiego Hamleta, granego wówczas na wszystkich scenach europejskich, w tym również w Polsce w przeróbce francuskiej Ducia. Niemcewicz wprowadza w sentymentalnej osjanicznej atmosferze nocy, grobów i pomników przeszłości widmo ojca Władysława. Król widzi i słyszy swego przodka, ale w czasie wizji sennej w której został przeniesiony do podziemi katedry wawelskiej.
Tragedia Karpińskiego Bolesław III [1790] wydana jak wiemy powtórnie po klęsce kampanii 1792 ze zmienionym zakończeniem pt. Judyta. Główna bohaterka sztuki, królowa Judyta, żona Władysława Hermana, pałająca namiętnym uczuciem do swego pasierba, Bolesława Krzywoustego, przypomina nieco Racine’owską Fedrę, w planach zaś krwawej zemsty za odrzucenie miłości – oddziałał niewątpliwie wpływ Makbeta. Brak tu prawie całkowicie akcji dramatycznej, tworzywo sztuki stanowią dyskursy i relacje z pola walki, przypominające osjaniczne formy rapsodyczne, wysoki styl zostaje zastąpiony realizacjami sentymentalnymi pochodzenia osjanicznego, homeryckiego a nawet biblijnego.
W polskim teatrze narodowym XVIII wiersz zabrzmiał ze sceny najpierw w komedii od roku 1780. Zespól aktorów nie mógł jeszcze sprostać tym dezyderatom w dziedzinie tragedii, te zaś które wystawiono jak np. w 1790 Emilia Galotti Lessinga w adaptacji Bogusławskiego, były pisane prozą. [przełom przyniosły dopiero inscenizacja Bogusławskiego Wolterowskiej Meropy na scenie narodowej w roku 1792. W sytuacji utraty niepodległości sukces odniosła wystawiona w 1792 w rocznice uchwalenia Konstytucji 3 maja drama historyczna Niemcewicza Kazimierz Wielki. Był to napisany prozą obraz historyczny. Wątek erotyczny reprezentowany przez pazia królewskiego Niemirę, jego rywala, rycerza Powałę, i Hannę córkę Jana z Melsztyna, kasztelana krakowskiego, wystylizowany został według wzorów dwornej miłości rycerskiej co potwierdzają liczne realia. Zamiast tragedii, której wykonanie na scenie było w ówczesnych warunkach niemożliwe teatr polski zdobył się na widowisko historyczne przypominające libretta operowe i modne melodramaty.
Podobne kłopoty jak z tragedią miał Bogusławski z wprowadzeniem na scenę opery seria wykonanej w języku polskim i przez narodowych śpiewaków. Mimo wyłomu uczynionego rozwojem opery komicznej, na scenach narodowych wielu krajów jej odmianę poważną prezentowały włoskie objeżdżające Europę wzdłuż i wszerz jak w XVII w. nie doszło w roku 1790 do wystawienia opery autorstwa Stanisława Kublickiego Obrona Trembowli czyli Męstwo Chrzanowskiej oraz drugiej na tenże temat: Józefa Wybickiego Polka. Opera w trzech aktach [1788] punktem zwrotnym w dziejach teatru polskiego stało się dopiero wystawienie w 1793 przez Bogusławskiego opery Beaumarchais’go z muzyką Salierego i dekoracjami Antoniego Smuglewicza pt. Axur, król Morus.
Rządy Bogusławskiego w teatrze przyniosły przede wszystkim dalszy rozwój opery komicznej. Obok licznych przeróbek włoskich utworów powstaje wówczas dzieło oryginalne stanowiące najwybitniejsze osiągnięcie sceny polskiej w tym okresie – Cud albo Krakowiaki i Górale Bogusławskiego, z muzyką Jana Stefaniego. Premiera sztuki odbyła się 1 marca 1794 mniej więcej 3 tygodnie przed ogłoszeniem aktu powstania w atmosferze spisku i wrzenia rewolucyjnego. Złożona z dwóch aktów później rozszerzona do czterech była podobnie jak Śpiewogry Kniaźnina w całości wierszowana. Akcję umieścił Bogusławski w podkrakowskiej wsi Mogiła, nie jest to wieś pańszczyźniana. Osnowę sztuki stanowi miłość Stacha, syna wiejskiego furmana Wawrzyńca, do Basi, córki młynarza. Zawiązanie się węzła dramatycznego następuje, kiedy zakochana w Stach młoda żona starego młynarza, Dorota, macocha Basi, chcąc pozbyć się rywalki, wymusza na mężu przyrzeczenie ręki pasierbicy Góralowi Bryndasowi. Kiedy Górale przybijają łodziami do Mogiły by uczestniczyć w akcie zaręczyn, wskutek fortelów Bardosa, ubogiego studenta krakowskiego, który pojawił się we wsi, zostają odprawieni z kwitkiem, za co mszczą się porywając Krakowiakom bydło z pastwiska, dochodzi do bójki między obu gromadami i dopiero „cud ” Bardosa dokonany za pomocą machiny elektrycznej i drutu rozciągniętego na polu rozbraja i poraża przeciwników, przemówienie zaś Bardosa przynosi zgodę i powaśnionych stron i pomyślne rozwiązanie. Podobnie jak w Pastorałkach, zarówno Górale jak i Krakowiacy mówią poprawną na ogół gwarą mazurzącą, w której przemieszane zostały dialektyzmy małopolskie, mazowieckie; sięga po wzory do poezji staropolskiej, do Roksolanek. Późniejsi krytycy przepuszczali, że Krakowiacy przedstawiają Polaków a Górale Rosjan, albo tez to mają być 2 warstwy narodu polskiego: chłopi i szlachta, które autor nawołuje do zgody w obliczu niebezpieczeństwa.
