Czasy reform II Soboru Watykańskiego są szczególnie interesujące dla historyka idei. W dobie dyskusji soborowych i realizacji postanowień Soboru Paweł VI dokonał praktycznej realizacji zasad aggiornamento, w które tak mocno zaangażował swój autorytet. Następca Jana XXIII urodził się w r. 1897 w miasteczku Concesio koło Brescii w północnych Włoszech jako Giovanni Battista Montini (ojciec był adwokatem i dziennikarzem, miał trzech synów). Seminarium ukończył w Brescii i w r. 1920 przyjął święcenia kapłańskie. Następnie w rzymskiej parafii na Zatybrzu pracował wśród biedoty. W roku 1923 był przez pół roku sekretarzem nuncjatury w Warszawie, znał kilka języków: francuski, niemiecki, hiszpański, angielski i grecki. Po zakończeniu pracy w Polsce był referentem w Sekretariacie Stanu, a później awansował na podsekretarza stanu i stał się najbliższym współpracownikiem Domenico kardynała Tardiniego, który pełnił obowiązki sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej. W r. 1954 Montini został arcybiskupem Mediolanu, a w r. 1959 jako pierwszy pogratulował Janowi XXIII idei zwołania soboru.
Po śmierci Jana XXIII kard. Montini został wybrany na papieża i w czerwcu 1963 został koronowany przez Alfreda kard. Ottavianiego. Była to ostatnia koronacja papieska w dotychczasowej historii Kościoła, gdyż następcy Pawła VI zrezygnowali z odbywania tej uroczystości. Jako motto pontyfikatu wybrał zwrot In nomine Domini (W imię Pańskie). We wrześniu tego samego roku papież rozpoczął drugą sesję Soboru, a w r. 1967 mianował kardynałem abpa Krakowa, Karola Wojtyłę. Głównym dziełem Pawła VI była kontynuacja obrad soborowych. Promowane wówczas aggiornamento pojmowano jako proces, który ma na celu uczynić Kościół zrozumiałym dla współczesnego świata. Tendencja ta wiązała się z przeformułowaniem wielu aspektów katolickiego nauczania, a przez konserwatywnych przedstawicieli hierarchii była uważana nawet za bliską herezji. Charakterystyczne jest to, że Paweł VI nie ogłosił żadnego dogmatu, ale raczej odchodził od różnych przyjętych poglądów i pozwalał pomijać szereg tradycyjnych wątków dawnego nauczania.
Jedną z najważniejszych decyzji o charakterze organizacyjnym, która odegrała istotną rolę w przebiegu Soboru, było powołanie przez papieża czterech moderatorów odpowiedzialnych za przebieg obrad soborowych. Wśród tych osób trzy znane były z liberalnych poglądów (byli to kardynałowie Lercaro, Döpfner i Sünens). Wzrost tendencji kolegialnych dał się zauważyć w nadaniu biskupom nowych uprawnień i przez fakt udziału Synodu Biskupów (powołanego do istnienia w r. 1965 w papieskim motu proprio Apostolica sollicitudo) w sprawowaniu centralnego zarządu w Kościele. Wpływy konserwatywnej Kurii Rzymskiej na Soborze ulegały stopniowemu umniejszeniu za sprawą nominacji do komisji soborowych teologów o liberalnym nastawieniu.
Szereg decyzji Pawła VI, podjętych już po zakończeniu Vaticanum II wpisuje się w rozpoczęty proces reform i zmian. W r. 1967 papież wprowadził stały diakonat również dla żonatych mężczyzn. W tym samym roku dokonał reformy Kurii Rzymskiej. W r. 1970 papież ustalił wiek emerytalny dla kardynałów (po przekroczeniu 80 lat życia nie mogą uczestniczyć w elekcji papieża). W r. 1977 zawarty został nowy konkordat z Włochami, który pozbawił Kościół wielu przywilejów z inicjatywy samego papieża, który domagał się dla Kościoła tylko wolności, a nie przywilejów, zgodnie z duchem Soboru. W gestach i wypowiedziach Pawła VI można było spotkać się nawet z akcentami, jak sam mówił, kultu człowieka. Humanizm ten szedł w parze z uznaniem dla wielu ludzkich inicjatyw, także w dziedzinie religijnej, chociaż wywodziły się one spoza chrześcijaństwa.
