Wiek XVIII był wiekiem pisania listów i pamiętników. Zbiory epistologiczne oraz memuary wybitnych postaci wydawano we Francji w licznych egzemplarzach. Pamiętnik – historia, w którym autor, przeważnie identyfikowany z narratorem. W ramach biografii, ujmowanej na zasadzie kronikarskiej kolejności wydarzeń, opisującej nie tyle własne życie, ile ludzi zwyczaje wieku, zdarzenia, w których uczestniczył, aby przekazać prawdę o swoich czynach dla pouczenia następnych pokoleń. Autor – narrator uważa się za historyka. Drugi, rzadziej spotykany typ relacji pamiętnikarskiej to autobiografia sentymentalna nastawiona przede wszystkim na opis przeżyć wewnętrznych, analizę stanów emocjonalnych narratora, której najciekawszą realizacją wzorcową dla epoki stanowiły Wyznania Rousseau. Trzecim pamiętnikiem epoki obfitującym w sensacyjne przygody i zdarzenia bliski powieści przygodowej, której klasycystycznym przykładem są francuskie pamiętniki słynnego awanturnika i amanta wieku oświecenia, Giowaniego Giacoma Casanovy. Powstało wiele powieści podróżniczych, psychologicznych, satyryczno – obyczajowych w formie pamiętnika lub, jak Nowa Heloiza i Cierpienia młodego Wertera wykorzystujących list i pamiętnik w roli elementu kompozycyjnego akcji wewnętrznej. Pierwsza nowożytna powieść polska Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki ma kształt pamiętnika, inna powieść Krasickiego Historia kreuje wzorzec obiektywnego narratora dziejów zgodnie z założeniami krytyki historycznej, a w konstrukcji bliska jest również pamiętników.
Najważniejsze pamiętniki epoki, w formie autobiografii sentymentalnej to: Józef Wybicki Życie moje [1840], Życie Ignacego Bykowskiego, a przede wszystkim Franciszka Karpińskiego Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem [1844] pozostałe o różnej wartości literackiej i dokumentalnej, podejmują wzór pamiętnika – historii. Wśród nielicznych tego rodzaju dzieł czasów Augusta III do najwybitniejszych należą obszerne pamiętniki Marcina Matuszewicza obejmujące lata 1714 – 1764, wydane dopiero w 1876 r.
Termin pamiętnik w dzisiejszym znaczeniu zacznie być używany dopiero w XIX wieku, Oświeceni posługiwali się terminem staropolskim diariusz, awantury życia mego, historia itp.
O czasach saskich i stanisławowskich pisał Jędrzej Kitowicz łącząc umysłowość człowieka baroku elementami oświeceniowej świadomości zadań historyka – pamiętnikarza. Konfederat barski i korespondent polityczny, autor gazetek pisanych. Około 1777 przyjął święcenia kapłańskie i doszedł do godności kanonika kaliskiego. Napisał Opis obyczajów za panowania Augusta III oraz Pamiętnik czyli Historia polska; powstawały one w ostatnim 20 – leciu XVIII w.
Do grupy pamiętników – historii zaliczymy opublikowany w XVII podczas Sejmu Wielkiego pamiętnik przedstawiający peregrynacje konfederatów barskich więzionych w Rosji oraz pierwszy w piśmiennictwie polskim dokonany z autopsji opis Sybiru. Autorem był uczestnik walk konfederackich Karol Lubicz Chodecki Pamięć dzieł polskich i niepomyślny sukces Polaków. W następnym roku został wznowiony pt. Polak konfederat przez Moskwę na Syberią zaprowadzony, razem wiadomość o buncie Puhaczewa.
Pamiętnik Wojciech Bogusławskiego Dzieje Teatru Narodowego na trzy części podzielone oraz Wiadomości o życiu sławnych artystów [1820]
Pamiętnik czasów moich Niemcewicza; Memoies du roi Stanislas Auguste Poniatowski, częściowo tylko przełożony na język polski. Relacja Niemcewicza obejmuje okres od czasów saskich do Królestwa Kongresowego.
Najciekawsze są jednak pamiętniki Stanisława Augusta, pisał je po francusku z przerwami od 1771 poprawiał i redagował na wygnaniu w Petersburgu, przez długi czas ukryte w carskim archiwum, niedostępne dla nikogo, obrastały legendą o zawartych w nich tajemnicach rządów i upadku ostatniego króla Polski.
